Jekkiid ovddežii dikšo olahusmeari stáhta suodjalanguovlluin jo nuppi jagi maŋŋálaga: dál badjel 7 300 hektára. Stuorimus viidodagat ollašuhttojedje Davvebađaeatnama áhpejekkiin. Smávit, muhto luonddu máŋggahámatvuhtii dehálaš čuozáhagaid dego ádjagiid, loddečáziid ja árbebiotohpaid divodedje miehtá riikka. Ovddežiiddikšundoaimmaid vehkiin figgat ovddidit eallinbirrasa gárggiideami lunddolaš dili guvlui dahje beavttálmahttit luonddu ealáskeami.
Stáhta luonddusuodjalanguovlluin ovddežiiddikšumis vástida bušeahttaváriin Meahciráđđehusa Luonddubálvalusat -ovttadat.
– Mii leat ožžon ráđđehusa Helmi-eallinbirasprográmmas ja EU LIFE -ruhtarájus mearkkašahtti ruhtadeami moatti mannan jagi áigge. Eanaš oassi jekkiin, 70 proseantta, ovddežii dikšojuvvojedje Helmi-prográmma ruđaiguin ja loahppa ovddežiiddikšunbargguin dahkkojuvvui LIFE-fidnuin. Mii leat guimmiid ja fitnodatdolliid vehkiin sáhttán ovddežiiddikšut stuorra viidodagaid suodjalanguovlluin, earenoamážit dakkáraš jeaggeluonddu, masa lea ovdal suodjalanmearrádusa roggojuvvon goivvohat vuovdedoallogeavahussii jahkelogiid dassái, luonddusuodjaleami sierraáššedovdi Kaija Eisto Meahciráđđehusa Luonddubálvalusain muitala.
Ollašuhttin lea ovdánan earenoamáš bures: ráđđehusbadjái 2020–2023 ásahuvvon jekkiid ovddežiiddikšuma Helmi-mihttomearri dievai jagis 2022, árbebirrasiid dikšuma ferte dievasmahttit. LIFE-fidnut ovdánedje plánaid mielde.
Ovddežiiddikšun divvu jahkelogiid jekkiid goivvohagaid roggama váikkuhusaid
Beallái Suoma álgoálgosaš jeaggeviidodahkii leat roggojuvvon goivvohagat mannan jahkelogiid. Dáláš jeaggeviidodat lea 8,7 miljovnna hehtára, main 4,7 miljovnna hehtáras leat goivvohagat ja 4 miljovnna hehtáras eai leat goivvohagat.
– Jeagge- ja čáhceluondu leat šaddan garrasit áitatvuložin. Lea min geatnegasvuohta buoridit luonddu dili dál, Eisto dadjá.
Lunddolaš jeakkit ja njeaššit buvttadit máŋggalágan ávkkiid suopmelaččaide. Buhtisčázi gierdu lea eallineaktu buohkaide ja muorjebáikkit, rikkis bivdoeatnamat ja loddečázit illun máŋggaide.
– Go buođđut jeaggegoivvohagaid, divodit ádjagiid ja loddejávrriid mat šaddet gitta, eallinbirrasiin lea vejolašvuohta máhccat máŋggahámat luonddudili guvlui. Seammás buorránit dulvesuodjaleapmi, čázi kvalitehta ja bivdoeatnamat, Eisto muitala.
Maiddái čáziidsuodjalangoluin seastit, go ovddidit ođđa, eanet goasttádusbeaktilis vugiid ovddežiiddikšundoaimmaid ja ekonomalaš vuvddiid divvunádjagiid oktiiheiveheapmin.
Davvin viiddis jeakkit ja logit ájakilomehterat buorránedje
Helmi-prográmma bargguid lassin maiddái viiddis Hydrologiija-LIFE-fidnus (2017–2023) máhcahit jekkiid, ádjagiid ja loddečáziid álgoálgosaš lunddolaš dili guvlui. Mannan jagi gárvánedje buot fidnu biirii gullevaš Lappi jekkiid ovddežiiddikšunbarggut, sullii 570 hehtára, ja dan mielde dievai fidnu 5000 hehtára ollislaš mihttomearri. Ádjagat leat divvojuvvon juoba 30 kilomehtera veardde.
Maiddái Davvebađaeatnama ja Kainuu suodjaluvvon jekkiid ovddežiid dikšo buorre meari, oktiibuot 3000 hehtára. Rávdnječáziid divodeamis dahke stuorra barggu, go ovddežiid dikšo vihtta kilomehtera fuones ortnegii beassan Temmesjoki johkarokki. Temmesjoki lei álgoálgosaččat gáržžes ja mohkkás johka, man johkaroggi lea maŋŋeleappos njulgejuvvon. Joga lassin birastahtti luondu dego jeakkit ávkašuvvet čáhcedoalu nuppástusain, go johkarokki hápmi ja rávnnji leaktu molsašuddet.
Máddeleappos Suomas maiddái árvvolaš loddečázit ožžo veahki
Luonddu ealáskahtte maiddái máddeleappos, go Kitee Päätyeenlahti árvvolaš loddejávrái dahke bessensulluid, gos lottit leat dorvvus eanabeađuin. Go jagis 1992 čáhcelottiid párramearri lei 240 pára, dat lei jagis 2020 dušše 93 pára. Muhto mannan giđa lotti máhcce! Logit duháhat lottit vuoiŋŋastedje jávrri luhtte fárrenmátkki áigge ja beasi gávdne badjel 250 pára. Láddjiimet maiddái Vaasa Risö gitta šaddan gáddeniittu, mii lea dehálaš vuoiŋŋastanguovlu lottiide giđa ja čavčča fárrema áigge.
Stuorra EU-fidnu, Freshabit LIFE IP, nogai 2022. Meahciráđđehus guimmiinis buoridii earenoamážit ádjagiid ja jávrriid dili. Ráhkadeimmet guollegeainnuid, buorideimmet áitatvuloš johkaskálžžu eallinvejolašvuođaid ja divodeimmet earálágan nješšiid.
Dasgo čázádagat ja čázádatguovllut eai dovdda rájáid, dárbbašit olu ovttasbarggu eananoamasteaddjiid, dutkamušlágádusaid, stáhta virgeoapmahaččaid, fitnodagaid, ovttastusaid ja ruhtadeaddjiid gaskkas. Buvttadeimmet ođđa dieđu ja bargoneavvuid čázádagaid divodeaddjiid doarjjan.
Eurohpa uniovdna lea ruhtadan 60 proseantta guktuid LIFE-fidnu bušeahtain, loahppa lea leamašan našuvnnalaš ruhtadeapmi. Guovtti fidnu ollislašbušeahtta lei oktiibuot sullii 29 miljovnna euro.
Ruhtadeami dárbbašit boahttevuođasge, earenoamážit árbebirrasiid buorrin
– Meahciráđđehusa Luonddubálvalusat lea ovddežiiddikšon oktiibuot sullii 44 000 hehtára jekkiid 1980-logu rájes, ja maŋimuš jagiid buorre ruhtadeapmi oidno bohtosiin njuolga, muitala Kaija Eisto. – Čuovvovažžan livččii dehálaš beassat dikšut eanet árbebirrasiid. Dat gáibidit olu barggu, ja daid oasis eat olahange mihttomeari, Eisto deattuha.
Árbebiotohpat leat boares eanadoalu šaddadan eallinbirrasat dego niittut ja guohtuneatnamat. Dain eallá sullii njealjádas áitatvuloš šlájain ja dát luonddutiippat dárbbašit ollesáigásaš dikšuma vai dat seailluhit daid máŋggahámatvuođa.
Luonddubálvalusat joatká Helmi-eallinbirasprográmma ollašuhttima plána mielde gitta jahkái 2030, mii gáibida, ahte ruhtadus dan ollašuhttimii lea geavahusas.
Lassedieđut:
Luonddusuodjaleami sierraáššedovdi Kaija Eisto, 020 639 5745, kaija.eisto@metsa.fi
Info:
Soiden ja metsien ennallistaminen & luonnonhoito”. Metsähallitus, Luontopalvelut, Kaija Eisto 26.1.2022 (pdf, suomagillii)
Birasministeriija dieđáhus Helmi-prográmma bohtosiin:
Jekkiid ovddežiiddišksumis fas olahusjahki – Helmi-prográmma buori leavttus jagi 2022 (14.2.2023, ym.fi), suomagillii
Hydrologia-LIFE-fidnu (suomagillii)
Freshabit LIFE -fidnu (suomagillii)