Doaibma sámiid ruovttuguovllus

Dikšut, ávkkástallat ja suodjalat min hálddus lean luondduváriid nu, ahte sápmelaččaid kultuvrra hárjeheami eavttut dorvvastuvvojit. Sámiid rievtti bajásdoallat ja ovddidit iežas gielas ja kultuvrras dorvvastuvvo soahpamuš- ja ráđđádallanmeannudemiin sihke doarjumin sámegielat gulahallama ja kulturfidnuid.

Sámiid ruovttuguovlu doallá sisttis Eanodaga, Anára ja Ohcejoga gielddaid ja Soađegili gielddas lean Lappi bálgosa guovllu. Sámiid ruovttuguovlu gullá earenoamážit boazodoalu várás oaivvilduvvon guvlui.

Sámiid ruovttuguovllus 90 proseantta leat Meahciráđđehusa hálddašan stáhta eatnamat. Dain 72 proseantta leat Meahciráđđehusa Luonddubálvalusaid hálddašan suodjalan- ja meahcceguovllut ja 13 proseantta Meahciráđđehusa Giddodatovdáneami hálddašan luondduealáhusguovllut. Vuovdedoalu hálddašeamis leat 15 proseantta viidodagas, ja das sulaid bealli vuovdedoallodoaimma bires.

Ná doaibmat

Sámegielat ja árbevirolaš ealáhusat

Suomas leat sulaid 10 000 sápmelačča, main sulaid goalmmádas ássá sámiid ruovttuguovllus, guokte goalmmádasa eará sajiin Suomas ja loahpat olgoriikkas.

Sámegielat leat Eurohpá álgogielat. Suomas hállet davvisáme-, anáraš- ja nuortalašgiela. Buot golbma giela leat áittavullosaš gielat. Suomas davvisámegiela hállit leat sulaid 2000, anárašgiela hállit 300-400 ja nuortalašgiela sulaid 300. Davvisámegiela hállet maiddái Norggas ja Ruoŧas ja nuortalašgiela Ruoššas Guoládagas. Anárašgiela leat árbevirolaččat hállán dušše Anárjávrri birrasis. Lihkostuvvan giellaealáskahttin barggu ánssus eandalii anárašgiela hálliid mearri lea lassánan.

Sámiid árbevirolaš ealáhusat leat guollebivdu, čoaggi, duodji, meahccebivdu ja boazodoallu ja daid otnábeaivve heiveheami hámit. Ealáhusain lea sápmelaččaide dehálaš searvvušlaš ja kultuvrralaš mearkkašupmi. Boazodoalus lea sámiide dehálaš mearkkašupmi maiddái iehčanas ealáhussan, vaikke stuorra oassi sápmelaččain oažžu otná beaivve áigáiboađus eará ealáhusain.

Sámiid sajádat láhkaásaheamis ja riikkaidgaskasaš soahpamušain

Sámiin eamiálbmogin lea riekti bajásdoallat ja ovddidit gielas ja kultuvrras ja dasa gullevaš árbevirolaš ealáhusaidis. Eamiálbmot ii oaivvil seammá go gielalaš dahje kultuvrralaš unnitlohku. Eamiálbmotrievttit leat eanaš searvvušlaš rievttit, go fas unnitlohkorievttit lea dábálaččat hábmejuvvon ovttaskas olbmo riektin.

Sámekultuvrrain oaivvilduvvo viidát sámiid kulturhámi dasa gullevaš ealáhusainis. Riikkaidgaskasaš dásis dán suddje ON:id riikkavulošrivttiid ja politihkalaš rivttiid guoskevaš olmmošriektesoahpamuša 27. artihkal. Eamiálbmogiid rievttit gullet ee. ON:id julggaštussii eamiálbmogiid rivttiin. Suoma vuođđoláhkii sámiid sajádat eamiálbmogin merkejuvvui jagi 1995.

Sámegiela ja kultuvra guoskevaš iešráđđema ordnemis lea mearriduvvon vuođđolágas ja dárkileappot sámedikkis addojuvvon lágas. Sámiid iešráđđemii gullevaš doaimmaid dikšu sámiid válggain válljejuvvon parlameanta, Sámediggi.

Nuortalaččaid ja nuortalašguovllu eallindiliid ja áigáiboahtinvejolašvuođaid ja nuortalaškultuvrra bajásdoallan ovddiduvvo nuortalašlágain. Nuortalaččaid siidačoahkkin dološáigásaš hálddahusvuogádahkan ovddasta nuortalaččaid.

Sámiid gielalaš rievttit dorvvastuvvojit vuođđolágas ja ollašuhttojuvvojit sámi giellalágain.

Suopma lea ratifiseren Biologalaš máŋggahámatvuođa guoskevaš oppalašsoahpamuša (Convention on Biological Diversity, CBD, 1992). Biodiversiteahttasoahpamuša oassebeliid soahpan eaktodáhtolaš Akwé: Kon -rávvagiid čuovvumiin áigumuššan lea eamiálbmot- ja báikkálašálbmoga luonddugaskavuođaid seailluheapmi. Akwé: Kon -rávvagiid čuovvumiin eamiálbmogiidda vahátlaš váikkuhusaid sáhttá identifiseret ja hehttehusaid sáhttá minimaliseret

Eamiálbmogiid ovttaveardásaš meannudeami dorvvastan oppalašsoahpamuš (ILO 169) lea ratifiserejuvvon máŋggain riikkain, muhti ii Suomas. Ášši gieđahallan lea ain gaskan. Norgga, Ruoŧa ja Suoma gaskka ráđđádallon davviriikalaš sámesoahpamuša teaksta lea nannejuvvon. Davviriikkaid Sámedikkit eai leat vel soahpamuša dohkkehan, muhto leat evttohan soahpamuštekstii smávva nuppástusaid.

Meahciráđđehusa almmolaš servodatlaš geatnegasvuođain ásahuvvo Meahciráđđehusas addojuvvon lágas. Dan mielde Meahciráđđehusa hálddašeamis lean luondduváriid dikšun, geavahan ja suodjaleapmi lea heivehuvvon oktii lágas oaivvilduvvon sámiid ruovttuguovllus nu, ahte sámiid kultuvrra hárjeheami eavttut dorvvastuvvojit, ja boazodoallolágas oaivvilduvvon boazodoalloguovllus nu, ahte boazodoallolágas ásahuvvon geatnegasvuođat ollašuhttojuvvojit.

Lassedieđut

Meahciráđđehusa doaimma sámiid ruovttuguovllus stivre maiddái meahcceláhka, man oktan váldomihttomearrin lea sámekultuvrra ja luondduealáhusaid dorvvasteapmi. Eará doaibmamet meroštallan lágat lea eanageavahan- ja huksenlága čuvvon riikkaviidosaš guovlluid ávkkástallama mihttomearit, láhka boazodoalu ja luondduealáhusaid ráhkadusdoarjagiin ja sámi giellaláhka.

Vásttolašvuođapolitihkastis Meahciráđđehus linnje doaimmas vuođđun riikkaidgaskasaččat dovddastuvvon vásttolašvuođa rávvagat ja prinsihpat, dego ON:id Suvdilis ovdáneami doaibmaprográmma (Agenda 2030) sihke ON:id fitnodagaid ja olmmošvuoigatvuođaid guoskevaš stivrejeaddji prinsihpat.

Ovddidat ovttaveardásašvuođa

Mihttomearrámet lea lasihit Meahciráđđehusa bargoveaga diđolašvuođa ja ipmárdusa sámiid kultuvrras ja rivttiin. Eandalii sámiid ruovttuguovllus dahje sámeáššiiguin doaibman bargoveaga duvdit sámegiela oahpuide ja doarjut giellaskuvlejumi vejolašvuođaid mielde.

Lassin bargoveaga rekryteremis atnit sámegiela ja sámekultuvrra čehppodaga ja dovdama ovdun bargogovaid mielde. Duohtaáššálaš ovttaveardásašvuođa ollašuvvama dorvvasteapmin sáhttit rekryterendilálašvuođas geavahit dárbbašettiin maiddái positiivva sierrameannudeami.

Dahkat ovttasbarggu Sámedikkiin ja Nuortalaččaid siidačoahkkimiin

Meahciráđđehusas lea aktiivva ovttasbargu Sámedikkiin, Nuortalaččaid siidačoahkkimiin ja earáin sámi doaibmiiguin.

Ordnet sámediggelága 9 §:s oaivvilduvvon ráđđádallamiid Sámedikkiin buot mearkkašahtti doaimmain, mat sáhttet earenoamáš vugiin váikkuhit sámiid sajádahkii eamiálbmogin ja mat leat sámiid ruovttuguovllus:

  • stáhta eana- ja čáhceguovlluid, luonddusuodjalanguovlluid ja meahcceguovlluid dikšuma, ávkkástallama, láigoheami ja luohpadeami.
  • sámi kulturhápmái gullevaš ealáhusa láhkaásaheami dahje hálddahuslaš nuppástusa.
  • Eará dávisteaddji sámiid gillii, kultuvrii dahje sin sajádahkii eamiálbmogin váikkuhan ášši. 

Ráđđádallamis čuovvut vuoigatvuođaministeriija muittuhančállaga sámediggelága 9 §:s oaivvilduvvon ráđđádallangeatnegasvuođas. Ráđđádallanmeannudeami ulbmilin lea eakti, rivttes áigge ja ovttaoaivilvuhtii figgan ságastallan.

Báikkálaččat mearkkašahtti ovttaskas fidnuin bivdit Sámedikki ja nuortalašguovllus maiddái Nuortalaččaid siidačoahkkima cealkámušaid.

Meahciráđđehusa ja Sámedikki, Nuortalaččaid siidačoahkkima ja sámeguovllu bálgosiid gaskkas jagi 2014 dahkkojuvvon soahpamušas leat soahpan sámeguovllus čuvvojuvvon vuovdegieđahallanrávvagiin ja doaibmavugiin ja dárkilut báikkálaš soahpamis. Čuovvut soahpamuša ollašuvvamis jahkásaččat ordnejuvvon ovttasdoaibmačoahkkimis.

Ávkkástallat Akwé: Kon -doaibmamálle buot mearkkašahtti fidnuin

Meahciráđđehus ja Sámediggi leat ávkkástallan jagi 2011 rájes sámekultuvrra hárjeheami eavttuid árvvoštallama vuohkin ovttas ovddidan doaibmamálle, man vuođđu lea ON:id biodiversiteahttasoahpamuša eaktodáhtolaš Akwé: Kon -rávvagis. Doaibmamálle beaiváduvvui ovttas Sámedikkiin jagi 2019.

Akwé: Kon -doaibmamálle ávkkástallat dábálaččat luonddusuodjalan- ja meahcceguovlluid diškuma ja geavaheami plánemis ja luondduriggodatplánemis. Doaibmamálle sáhttá ávkkástallat Meahciráđđehusa ja Sámedikki ja nuortalašguovllus Nuortalaččaid siidačoahkkima oktasaš mearrádusain maiddái ovttaskas sierračuozáhagaide laktásan fidnuin, main lea mearkkašahtti váikkuhusa sámekultuvrra hárjeheami eavttuide.  

Sámediggi nammada guđege plána Akwé: Kon -bargojovkui lahtuid ja sátnejođiheaddji sápmelaččaid guladettiin. Nuortalašguovllus Nuortalaččaid siidačoahkkin nammada oasi joavkku lahtuin. Bargojovkui válljejuvvojit daid guovllu sápmelaččaid, geaid ovdduide plána jáhkkimis váikkuha. Joavku buktá plánemii dan sierra muttuin ákkastallojuvvon árvvoštallamiid, ahte leatgo doaibmabijuin váikkuhusat sámekultuvrra hárjeheapmái, ja mat livčče čovdosat, mat geahpedivčče dahje jávkadivčče váikkuhusaid. Jus Meahciráđđehus ii sáhte váldit vuhtii njuolggadusaid dahje guovllu eará atnui laktásan muhtun evttohusa, dat ákkastallá čovdosis plánii.

Luondduriggodat- ja dikšun- ja geavahanplána gárvvisteamis lea álo mielde maiddái viiddis ovttasbargojoavku, mas buot earátge guovllu čanusjoavkkut buktet oainnuideaset ja sávaldagaideaset plána gárvvisteapmái.

Oassálastit maiddái Sámedikkiin ja guovddáš ministeriijaiguin birasministeriija nammadan biodiversiteahttasoahpamuša eamiálbmogiid árbedieđu gieđahallan artihkal 8 (j) našuvnnalaš áššedovdibargojoavkku bargui.

Loga lasi:

Gárvvistat sámiid ruovttuguvlui iežas luondduriggodatplána

Gárvvistat sámiid ruovttuguvlui iežas luondduriggodatplána, man ovttasbargojovkui bovdejuvvojit ovddasteaddjit guvllolaš ja báikkálaš čanusjoavkkuin, dego Sámedikkis, Nuortalaččaid siidačoahkkimis ja eará sámeoassebeliin. Ovttaveardásašvuođa dorvvasteapmin luondduriggodatplánas ávkkástallat Akwe: Kon -doaibmamálle. Plánas ordnejuvvo sámediggelága 9 §:s oaivvilduvvon ráđđádallan.

Meahciráđđehus, Sámediggi, Nuortalaččaid siidačoahkkin ja sámeguovllu vuovdebálgosat álggahedje konfliktakártema ovttasbarggus giđđat 2020. Das sorjjaskeahtes oassebealli jearahallá viidát guovllu doaibmiid ja gárvvista doaibmabidjoávžžuhusaid Meahciráđđehusa fitnodatdoaimmaid ja sámeoassebeliid gaskka dáhpáhuvvan ovttasbarggu ovddideapmin. Luondduriggodatplánas meroštallojuvvo guđege sámeguovllu bálgosiin ovttasbarggus guovllu vuovdedoalu mihtu ja doaibmavugiid.

Plánenprošeavtta loahppaboađusin gárvvásmuvvi luondduriggodatplána lea strategalaš dási doaibmaprográmma, mii stivre doaibmamet plánaguovllu stáhta eana- ja čáhceguovlluin plánabaji áigge.

Dahkat suodjalanguovlluid dikšun- ja geavahanplánaid ovttasbarggus

Dahkat Meahciráđđehusa hálddašan luonddusuodjalan- ja meahcceguovlluide dikšun- ja geavahanplána. Daiguin heivehat oktii luonddusuodjaleami, áhpásmuhttinanu ja eará ávkkástallama mihttomeriid.

Sámiid ruovttuguovllus lean luonddusuodjalanguovlluid dikšuma ja ávkkástallama doarjjan čohkket ovttasbargojoavkku, masa bovdet guovddáš čanusjoavkkuid ovddasteaddjiid ovdamearkan Sámedikkis, Nuortalaččaid siidačoahkkimis ja eará sámeoassebeliin. Sámiid ovttaveardásašvuođa dorvvasteami várás plánas ávkkástallat Akwé: Kon -doaibmamálle. Plánas ordnejuvvo sámediggelága 9 §:s oaivvilduvvon ráđđádallan.

Suodjalanguovlluid guoskevaš láhkaásaheapmi sihke dikšuma ja geavaheami prinsihpat láidejit luonddusuodjalanguovlluid ávkkástallama. Sámiid ruovttuguovllus gieldda olbmuin leat sierra rievttit guolle- ja meahccebivdui ja meahccejohtalussii. Dárkilut rievttit meroštallojuvvojit guđege guovllu ortnetnjuolggadusain.

Dorvvastat sámi duodjeárbevieru joatkašuvvama

Sámi duodjeárbevieru dorvvasteami várás seailluhat sámeguovllu gieldda olbmuide vejolašvuođa viežžat stáhta eatnamis duodjeávnnasin smávva meari sieđgga, leaibbi, soagi ja subi. Maiddái smávva meriid ruohttasiid, gámasuoinni, háisuoinni ja olbmoborranrási oažžu váldit nuvttá.

Eará luonddubuktagiid, dego boaldinmuora, boazoáidestoalppuid ja mielggassoagi vuovdit Meahciráđđehusa hálddašan luondduealáhusguovlluin Eanodaga, Anára ja Ohcejoga gielddain luondduealáhusguovlolobiin ja vuovdedoalloguovlluin luonddubuvttalobiin.

Nuortalašguovllus ássán nuortalaččas leat viidásut, nuortalašlága čuvvon sierra ovddut stáhta eana- ja čáhceguovlluide.

Lassedieđut

Dorvvastat sámiid ealáhusaid guovlluid lávvaplánemis

Sámiid ruovttuguovllus lávvaguovlluid olggobealde čuovvut Meahciráđđehusa ja Sámedikki, Nuortalaččaid siidačoahkkima ja sámiid ruovttuguovllu bálgosiid gaskka dahkkon soahpamuša. Lávvaguovlluid olggobealde bivdit sámiid ruovttuguovllu bálgosiin ovddalgihtii cealkámuša go plánet geavahanriekte-, láigo- ja máđidjasoahpamušaid.

Eandalii turisma lea lassána garrasit sámiid ruovttuguovllus, eaige dálá lávvaguovllut šat reahkká fitnodagaid dárbbuide. Meahciráđđehus figgá ovdal soahpamušaid dahkama ovttaoaivilvuhtii sámiid ruovttuguovllu bálgosiiguin.

Meahciráđđehusa iežas lávvaplánemis gullan lea oassi lávvaproseassas. Iežamet lávvafidnuin ordnet ráđđádallama Sámedikkiin ja Nuortalaččaid siidačoahkkimin jo ovdal fidnu álggaheami. Ráđđádallamiin figgat ovttaoaivilvuhtii. Luondduealáhusguovlluin ii leat buvttadangáibádus, iige Meahciráđđehus nu leat aktiivvalaččat ovddideamen lávvabarggu dahje eará giddodatovddideami dáid guovlluin.

Ođđa luopmohuksenbáikkiid láigohat dušše lávvaguovlluin. Luondduealáhusaid hárjeheapmái dahje eará báikkálaš dárbbuide sáhttit dahkat bieđggosláigohemiid ja geavahanriektesoahpamušaid.

Sámiid ruovttuguovllus Meahciráđđehus ii mieđit eanaoamasteaddji miehtamiid málbmaohcamii. Málbmaohcama lohpevirgeoapmahažžan doaibmá Dorvvolašvuohta- ja kemikáladoaimmahat (Tukes).

Gáhttet sápmelaš kulturárbečuozáhagaid

Gáhttet min hálddus lean sámi kultureanadat- ja huksenárbečuozáhagaid ovttasbarggus sámekultuvrra doaibmiiguin. Sápmelaš ráhkadusárbečuozáhagat leat suodjaluvvon doaisttážii hui unnán, nuba Meahciráđđehusa čuozáhagaid suodjalemiin lea maiddái riikkaviidosaš mearkkašupmi.

Figgat identifiseret ja áddet min hálddus lean sámiid bassi báikkiid árvvu ja mearkkašumi. Fuolahat čuozáhagaide gullevaš dieđu ehtalaš geavaheamis ja čuozáhagaid seailumis.

Sámi kulturárbbi suodjaleamis deháleamos ovttasbargooassebealit lea Sámemusea Siida, Sámediggi, Nuortalaččaid siidačoahkkin ja Musealágádus.

Heivehat oktii vuovdedoalu ja sámi árbevirolaš ealáhusaid

Vuvddiid ávkkástallama ja dikšuma dárbbut meroštallojuvvojit oppa sámi ruovttuguvlui ja bálgosiid guovdu sámi ruovttuguovllu luondduriggodatplána oktavuođas.

Vuovdedoallodoaimmaid oktiiheiveheami vuođđun lea Sámedikki, Nuortalaččaid siidačoahkkima, sámi ruovttuguovllu bálgosiid ja Meahciráđđehusa jagi 2014 dahkan soahpamuš sámi ruovttuguovllus čuvvojuvvon vuvddiidgieđahallanrávvagiin ja doaibmavugiin ja dárkilut báikkálaš soahpamis.

Čuovvut soahpamuša ollašuvvama jahkásaččat oassebeliid gaskasaš ráđđádallamis.

Sámi ruovttuguovllus Meahciráđđehusa Vuovdedoallu Os čuovvu dávisteaddji ráđđádallanmeannudemiid go eará sajisge boazodoalloguovllus. Bálgosiidda fállojuvvo ovddalgihtii vejolašvuohta váikkuhit buot čuohppan- ja eanahábmenplánaide ja ođđa geainnuid ráhkadeapmái.

Lassedieđut

Meahciráđđehusa doaibma sámekultuvrra dorvvasteapmin lea čallojuvvon maiddái Vuovdedoalu birasofelažžii (lohku 2.6.2 “Saamelaiskulttuuri ja metsätalouden toimet sen säilyttämiseksi”, suomagillii).

Sohppojuvvon prinsihpat leat muitaluvvon maiddái vuovdedikšunrávvagis (lohku 13 “Metsänkäsittelyn periaatteet saamelaisten kotiseutualueella”, Vuovdegieđahallama prinsihpat sámiid ruovttuguovllus, suomagillii).

Davvi-Suoma vuovdedoalu sierrasárgosat.

Badjemuoná stáhta eatnamiid geavahanplána (suomagillii).

Juvdu-Bieggaoaivvi áhpásmuhttinmeahci sierraguovloplána (pdf, suomagillii)

Plánakárttat sáddejuvvojit ovddalgihtii bálgosa boazoisidii, geas lea golbma vahku áigi almmuhit vejolaš nuppástuhttindárbbuin ja das, leago dárbu ráđđádallat dahje bivdit lasseáiggi ášši gieđahallamii. Ráđđádallamiin figgat beassat ovttaoaivilvuhtii, ja sohppojuvvon áššit merkejuvvojit kárttaiguin muittuhančállagii

Vuovdedoallu ii ollašuhte čuohppamiid sámiid ruovttuguovllus, jus dain eai leat ovddalgihtii beassan ovttaoaivilvuhtii bálgosiin.

Bátneduoddara, Muttošjávrri, Muotkkeduoddara ja Báhčaveaji bálgosiiguin ja Njellima siiddain leat leat jagiid 2009 ja 2010 dahkkon sierra soahpamušat deháleamos guohtumiid ráfáiduhttimis vuovdedoallodoaimmain 20 jahkái, Njellimis belohahkii 10 jagi áigge. Soahpamušain leat lassin merken sierrarávvagat vuovdedoallodoaimmaide ja maiddái meannudeamit vejolaš soahpamušsierramielalašvuođaid čoavdimii.

Váldit vuhtii sámeguovllu ássiid sierrarivttiid guolle- ja meahccebivddus

Sámiid ruovttuguovllu guoskevaš guolle- ja meahccebivddu dihtomearremearrádusat ja earát guolle- ja meahccebivdoáššit gieđahallojuvvojit gieldaguovdasaš ráđđádallangottiin ja Sámedikkiin.

Anára, Eanodaga ja Ohcejoga gieldda olbmuid guolástanlobit stáhta čáziide leat nuvttá dahje iešgoasttádusa hattiin. Stáhta čáhceguovlluide čuhcet gieldda olbmuid guollebivddu lassin maiddái eará lágasásahuvvon guolástanrievttit. Giddodagaide gullevaš sierraákkalaš guolástanrievttit (guolástannávddašeapmi) váldojuvvojit vuhtii guolástanordnemiiguin. Giddodaga eaiggádat ássanbáikkis beroškeahttá sáhttet ávkkástallat dán rievtti.

Nuortalašguovllus ássán nuortalaččas lea riekti bivdit guoli nuvttá nuortalašguovllu čáziin. Nuortalašguovllu guollečáziid ávkkástallamis ja dikšumis Meahciráđđehus dahká lávga ovttasbarggu Nuortalaččaid siidačoahkkimii.

Olgobáikegottálaččaide sáhttet mieđihit dihtomearremearrádusa čuvvon guolástanlobiid, maid mearis ja čujuheamis báikkálaš guolástus ja sierraákkalaš guolástus váldojuvvo vuhtii.

Meahcástanáššiid gieđahallet jahkásaš Meahciráđđehusa, Sámedikki, Nuortalaččaid siidačoahkkima ja sámeguovllu bálgosiid ovttasdoaibmačoahkkimis. Báikkálaččas lea meahcástanláhkii vuođđuduvvan nuvttá meahcástanriekti ruovttugielddastis.

Meahciráđđehusa fuođđoplánejeaddji lea barggustis aktiivvalaččat oktavuođas čanusjoavkkuide meahcásteami ja boazodoalu oktiiheiveheamis ja meahcásteami plánemii gullevaš áššiin. Ovttas gieđahallanvuloš áššit leat ovdamearkan meahccebivddu dihtomearit ja meahcástangielddusguovllut. Fuođđoplánejeaddji doaibmá virggistis maiddái Meahciráđđehusa mearridan stivra lahttun báikkálaš fuođđodikšunsearvvis.

Lassedieđut:

Lasihat ain sámegiela geavaheami Meahciráđđehusas

Dorvvastat sápmelaččaid vuoigatvuođa bajásdoallat ja ovddidit iežas gielas giellalága mielde. Sápmelaččain lea riekti geavahit virgeoapmahašáššiin sámegiela ja riekti oažžut iežas guoskevaš mearrádusa dahje áššegirjji sámegillii.

Geavahat vuostáiváldi eatnigiela dahje suoma- ja sámegiela virgeoapmahašbovdejumiin ja -almmuhusain. Sámiid ruovttuguovllu guoskevaš virgeoapmahašmearrádusaid ja daid aviisagulahusaid, luondduriggodatplánaid sihke meahcceguovlluid ja álbmotmehciid dikšun- ja geavahanplánaid jorgalahttit davvisámegillii sihke nuortalaččaid ja anáraččaid guovlluin maiddái dáidda gielaide. Lassin maiddái eará guovddáš áššegirjjiid jorgalahttit sámegielaide.

Sámegielagiin lea vejolašvuohta hállat eatnigielas Meahciráđđehusa virggálaš čoahkkimiin, omd gieldaguovdásaš ráđđádallangottiin, main ordnejuvvo dárbbu mielde dulkon sámegillii. Sámiid ruovttuguovllus duvdit hállat čoahkkimiin ja ráđđádallamiin sámegiela.

Ain stuorát oassi gulahallan- ja oahpistanmateriálas lea oažžumis sámegielaiguin. Maiddái Meahciráđđehusa Metsä.fi-neahttabálvalusas lea davvisámegielat giellaveršuvdna. Go stuorámus oassi sápmelaččain ássá ruovttuguovllu olggobealde, leat sámegielat govvádusat buvttaduvvon maiddái sámeguovllu olggobealde lean čuozáhagaide, eandalii stuorát ássančoahkkanemiid álbmotmehciide. Vánddardeaddji Lundui.fi-siidduin leat vánddardangovvádusat davvisáme-, anáraš- ja nuortalašgillii.

Bajásdoallat sámegielat Sámi meahcit ja luondu -Facebook-siiddu, masa materiála buvttadit Meahciráđđehusa sámegielat bargit buot golmmain sámegielain.

Ordnet sámegielat luonddubajásgeassima mánáide

Meahciráđđehus luondduguovddáš Siida ordne sámegielat luonddubajásgeassima mánáide.

Jagi 2013 mearrideimmet ovddidit sámegielat luonddubajásgeassima ja ordniimet vuosttas sámegielat mánáid filbmaleairra Anáris, Leammis ja Sámemusea Siidda olgomuseas. Leairras mánát oahpásmuvve oanehisfilmmaid dahkamii giehtačállosiin gitta neaktimii. Leairra áigge ledje máŋggalágan lundui gullevaš bargobájit guollebivddus, murjemis, dolastallamis ja lávus eallimis.

Leairrat joatkašuvve Ohcejogas 2014 ja Čeavetjávrris jagi 2015. Ovttasbargoguoibmin doibme Yle Sápmi, Sámeguovllu oahpahusguovddáš, Sámediggi ja báikkálaš searvvit. Leairrain buvttaduvvonmateriála čájehuvvui Yle Unna Junná -mánáidprográmmas ja Skábmagovat-ealligovvafestivála mánáid beaivvis.

Jagi 2016 viiddis fuođđofáttár-turnea buhttii ealligovvaleairra. Turneas ledje mielde buot sámeguovllu skuvllat ja dat fáhtii badjel 800 máná. Turnea ollašuhttui davvisáme-, anáraš- ja nuortalašgillii.

Jagi 2019 háliideimmet čalmmustahttit ON:id eamiálbmogiid giela jagi ja ordniimet sámegielat luonddubajásgeassinbargobájiid sámegielat árabajásgeassinovttadagain miehtá Suoma. Bargobáji vuođđun lei Sámemusea ja luondduguovddáš Siidda Gieddegeažis-čájáhus, mii muitala ealliin, šattuin ja sámemytologiijas.

Sámegielaid buorrin dahkkon bargomet bálkkašuvvui Sámedikki mieđihan sámi gielladahku -bálkkašumiin jagi 2010.

Loga lasi Meahciráđđehusa bargiid dahkan luonddubajásgeassimis.