Jekkiid suodjaleapmi
Jeakkit leat mihtilmas suopmelaš luondu. Riikamet čoaska ja lávttas dálkkádat ja viehka dássidis eanahámit leat ovddidan jekkiid šaddama. Suomas lea stuorra ovddasvástádus jekkiid suodjaleamis. Meahciráđđehus dikšu ovddežii dálá jeaggeguovlluid jekkiid ja buorida goikan jekkiid čáhcedássedeattu vuovdedoalloguovlluid lahkasiin.
Suopma lea jeaggeeana
Álgoálggus goalmmádas riikamet viidodagas leamašan jeaggi. Dálá jeaggeviidodat lea 8,7 miljon hektára, mas 4,7 miljon hektárii leat roggan ádjagiid ja 4 miljovnna hektára almmá adjágiid roggamiid. Suodjalanguovlluin jeakkit leat sulaid 1,2 miljon hektára ja dain sulaid 50 000 hektárii leat roggan ádjagiid ovdal suodjalanguovlluid vuođđudeami.
Jeakkit leat juohke sajiin eanabadjánanrittuin Lappi duoddariidda. Riikamet eará osiide lea šaddan iežaslágan jeaggeluondu. Dát boahtá ovdan eandalii jekkiid stuorrahápmin dahjege jeaggeovttastumiin. Gaska- ja Davvi-Suomas leat eanaš áhpejeakkit, Mátta-Suomas oassajeakkit.
Áhpejeakkit leat šaddan guovlluide, gos hevrriideapmi lea unnán ja muohttaga suddančázit leat olu, Giđđadulvvi dihtii jeakkit leat njuoskasat guhkás geassái. Áhpejeakkit leat dávjá jeakkit main leat biebmoávdnasat. Eanemus gáibideaddji šattolašvuohta lea áhpejekkiin, mat leat šaddan kálkadoalu eatnamiidda. Mátta-Suoma oassajekkiid guovddáš lea badjánan birrasa ektui allelii go lavdnji lea čoggon ja dat lea massán seammás oktavuođa minerálaeatnamii. Šattolašvuohta oažžu biepmuid dušše arvečáziin ja dušše guorba eatnamii vuogáiduvvan šlájat birgejit.
Jeaggeluonddu máŋggahámatvuohta lea Suomas leamašan stuorát gosge eará sajis seammasturrosaš guovllus. Gosge eará sajis Eurohpás, Ruošša vuhtii válddekeahttá, ii leat seammá máŋggahámat jeaggeluondu go mis. Oassajeakkit leat duššaduvvon stuorámus oasis Gaska-Eurohpás. Áhpejeakkit eai máddelis leat olláge, eaige dat Ruoŧas ja Ruoššasge leat seammá máŋggahámagat go mis.
Luonddudili jekkiid šattolašvuođa mearrida jeakki biebmodoallu ja čáhcedilli. Dan oktasašváikkuhusas šaddet lohkameahttun earálágan jeakkit – Suomas leat govvidan badjel 100 earálágan jeakki. Guđege jeakkis lea dasa mihtilmas ealánšlájat.
Suodjaluvvon jeakkit
Suoma álgoálggolaš badjel 10 miljon hektára jeaggeviidodagas badjel bealli lea almmá dahkkojuvvon ádjagiid. Riikka máttaosiid álgoálggolaš jeaggeviidodagas lea ájabargguid haga seilon vuollel njealjádas. Luonddudili jekkiid geahppánettiin jekkiid luonddutiippat ja šlájat leat šaddan áitatvuložin ja jeaggeluonddu šládja le hedjonan. Eanemus jeaggeluonddu dili leat heajudan boares ádjagiid ja ordnenájabargguid dahkan jekkiid goikan, eará vuovdedoalloatnu, lavnnji váldin ja bealdun njáskan. Suodjaluvvon jekkiid fierpmádat gokčá dál sulaid 1,2 miljon hektára dahjege sulaid 1,3 % oppa riikka jeaggeviidodagas, eanaš Davvi-Suomas ja guorba rabasjekkiin. (Gáldu: Jekkiidsuodjalanbargojoavkku raportta čoahkkáigeassu 4.11.2015, www.ym.fi)
Suodjaluvvon jeakkit leat sierra jekkiidsuodjalanguovlluin, álbmotmehciin- ja luonddumáhciin, meahcceguovlluin ja eará luonddusuodjalanguovlluin.
Váldooassi suodjaluvvon jeaggeviidodagas lea Davvi-Suomas áhpejeaggeavádaga davveoasis, gos jeakkit leat eanaš luonddudilis. Šattolašjeaggeavádagas leat ájabargguid haga lean jeakkit dušše njealjádas álgoálggolaš jeaggeviidodagas ja dušše cuovkaoassi dain leat suodjaluvvon. Mátta-Suoma álgoálggolaš jeaggeviidodagas lea suodjaluvvon váile 2 %. Máŋggahámat meahcce- ja rohtojeakkit leat suodjaluvvon unnimusat, go eanaš oassái dain leat jo roggojuvvon ádjagat jo ovdal suodjalanmearrádusain.
Oassi suodjalanguovllu jekkiin leat jeakkit, maidda leat roggan ádjagiid. Máŋggaide šattolašjekkiid ravdamehciide leat roggan ádjagiid, vaikke eará oassi livččiige luonddudilis. Jeaggeluonddu suodjaleapmin ja seailluheapmin Mátta-Suomas lea dárbu ovddežin dikšut buot suodjalanguovlluid jekkiid. Davvi-Suomas dárbbašat eandalii meahcce-, rohto- ja gáldojekkiid ja suodjalanguovlluid ravddaid, gosa leat roggan ádjagiid, ovddežin dikšuma.
Eurohpá uniovnna luonddudirektiivva mihttomearrin lea dorvvastit luonddu máŋggahámatvuođa EU:a guovllus. Šattolaš- ja áhpejeakkit leat klassifiserejuvvon luonddudirektiivvas hui dehálaš luonddutiipan. Suopma lea ožžon EU:a LIFE Luonto -ruhtarájus ruhtadeami jekkiid skáhppomin luonddusuodjalanguovlun sihke ádjagiid roggojuvvon jekkiid ovddežin dikšumii ja Meahciráđđehusa Luonddubálvalusat lea ollašuhttán ruhtadeami vehkiin viiddis fidnuin.
Jekkiid ájabarggut leat dahkan šlájaid áitatvuložin
Jekkiid ájabarggut ledje ealáskamošat 1960- ja 1970-loguin, goas ádjagiid rogge vuovdešaddadeapmái heivetmeahttun jekkiidege. Dušše ráhpadis goalmmádas álgoálggolaš jeaggeviidodagas lea dál luonddudilis.
Šattolaš jekkiide leat roggan ádjagiid eanemus ja dan dihtii daidda mihtilmas šlájat leat hedjonan. Áittavullosaš jeaggešlájain guokte goalmmádasa leat valljit šattolaš rohto- ja meahccejekkiid šlájat. Ájabarggut leat geahpedan maiddái buot dábáleamos jeaggešlájaid dego luopmána dihttoma. Otná beaivve eai šat olus daga jekkiide ádjagiid, muhto boares ádjagiid divvot.
Sulaid njealjádas álgoálggolaš šaddošlájain leat jeaggešlájat. Bessen loddešlájain (sulaid 235 šlája) 80 leat muhtun eallimis muttus sorjavaččat jekkiin.